Sardinië en de oude rituelen van de Barbagia die het carnaval inluiden

“Het mooiste in Sardinië is niet de zee”

Daarom wil ik graag mijn Instagram-galerij met je delen waar ik in dit verhaal speciale aandacht aan besteed en wil ik je ook deelgenoot maken van de gesprekken met een vriend die net zo nieuwsgierig is naar mooie bezienswaardigheden als jij. Ik ben namelijk uitgenodigd om vanuit Sardinië, mijn eiland, naar Nederland te komen om te vertellen over enkele van de ontelbare redenen waarom je versteld zult staan wanneer je op mijn eiland de minder gelauwerde plaatsen bezoekt, ver van de stranden, maar daarom niet minder fascinerend.

Ik woon vlak bij zee en vaak zul je de plaatjes zien die haar onmiskenbare bekoring zo mooi weergeven; al decennialang is het de favoriete bestemming van miljoenen bezoekers die Sardinië en de Golf van Orosei, waar ik woon, gekroond hebben tot de parel van de Middellandse Zee.

Maar je hoeft echt maar een klein stukje verder te gaan, maar enkele kilometers af te leggen om in het hart van het berggebied Barbagia te komen en te ontdekken hoeveel meer ongelofelijks de cultuur van mijn eiland te bieden heeft. En vandaag zal ik je denkbeeldig vergezellen naar een paar van die voor onze traditie zo dierbare plaatsen en zal ik je wat gaan vertellen over … maskers, rituelen, vuren, dansen, wijn en eten.         

Als ik mijn ogen zou sluiten en moest denken aan geluiden en geuren van mijn eiland om die te onthullen aan mijn vrienden uit Nederland en de rest de wereld, zou ik zeker denken aan het indrukwekkende geluid van de bellen voortgebracht door de tred van de Mamuthones van Mamoiada op 17 januari, aan de overweldigende weerklank van het ontsteken van het grote vuur op Piazza San Nicola in Ottana op de dag van de vespers ter ere van Sant’Antonio Abate en aan de smaak van de heerlijke pistiddu (een zoete lekkernij), die met zorg wordt bereid door de vrouwen van de Barbagia. Op de avond dat de grote vuren worden ontstoken ter ere van Sant’Antonio kun je deze lekkernijen proeven in Mamoiada, Ottana, Orotelli, Dorgali en alle andere dorpjes, vergezeld van een goed glas rode wijn.

Wat ik je zojuist heb geschetst is het decor van de periode die bijna aanbreekt en liefst van al zou ik elke bezoeker meenemen naar mijn eiland, omdat het Sardijnse Carnaval, dat zijn aanvang neemt met de rituelen ter ere van Sant’Antonio Abate, niet alleen vrolijkheid is maar ook cultuur en eeuwenoude traditie van gebruiken, gebaren en eten.

De vespers van het feest van Sant’Antonio, op 16 januari, vormen een van de meest intense gebeurtenissen van het jaar in de Barbagia, vooral vanwege de magie van het vuur dat wordt ontstoken in de belangrijkste wijken en pleinen van de dorpen en van de hoofdstad Nuoro; een feest dat duizenden jaren oude verzoeningsrituelen kent, zoals driemaal een rondje om het vuur lopen als gelukwens voor het nieuwe jaar.

Maar dat is niet alles: onderdeel van het ritueel zijn ook de wijn en de zoetigheden die horen bij het avondgebed. De ingrediënten van de lekkernijen laten het gebrek zien dat de winter vroeger met zich meebracht: rozijnen, meel, suiker, sinaasappelschil, brandewijn en, bovenal, de sapa ofwel de vincotto, verkregen uit de verwerking van eersteklas Cannonaudruiven. Dus terwijl de mannen de voorbereidingen treffen voor de brandstapels met boomstammen en takken (rozemarijn in Cala Gonone) voor het ontsteken van het grote vuur, worden in de huizen en de ambachtelijke bakkerijen vele tientallen vormen verpakt van de zoete lekkernij pistiddu, die door de priori (voorgangers) in het feest aangeboden worden aan alle aanwezigen bij de vespers en niet alleen bij het gebed.

Het aansteken van de vuren bij zonsondergang op 16 januari betekent ook de eerste verschijning van de maskers van de Barbagia, ‘Sa prima essia’ (de eerste verschijning), zoals ze dat in Ottana noemen, en het dansen rond het grote vuur dat brandt op Piazza San Nicola en dat elk jaar de verbinding hernieuwt tussen devotie en volksgeloof, tussen religieuze rituelen en verzoeningsrituelen die voortkomen uit voorchristelijke overtuigingen en overtuigingen uit de boerentradities.

Dit alles herleeft ieder jaar weer en ‘sa prima essia’, de eerste verschijning van het jaar van Boes en Merdules, heeft één enkel doel: Sant’Antonio en de natuur verzoeken om het werk op het land te begunstigen en kwaad en plagen die de oogst en het leven bedreigen af ​​te wenden.

In dezelfde geest doen in Mamoiada op 17 januari, 24 uur later dan in Ottana, Mamuthones en Issohadores hun eerste verschijning met hun dans rond elk van de veertig vuren die zijn ontstoken in alle wijken van het dorp. Dit archaïsche ritueel heb ik vele malen afgeschilderd in mijn Instagram-galerij; het houdt verband met de cyclus van de dood en de wedergeboorte van de natuur waar opnieuw de relatie mens-dier getoond wordt, die van oudsher aan de basis staat van het economische, culturele en sociale systeem van de Barbagia. Het is voor mij gewoonweg magie, elegantie, cultuur en nooit spektakel, hooguit voor de zintuigen en de ziel.

Van de metaforen van het leven is die van de maskers van de Barbagia wel de meest voorvaderlijke: In Ottana zijn dat Boes en Merdules en de Parca sarda, ofwel Filonzana, die de levensdraad vasthoudt die op elk moment zou kunnen breken (in een van mijn volgende verhalen zal ik jullie meer vertellen over Filonzana).

In Mamoiada hebben we de Mamuthone en Issohadore … in beide taferelen zijn de hoofdpersonen het goed en het kwaad, het instinct en de rede die voortdurend met elkaar strijden en worstelen … het donkere masker en het lichte masker, de sombere kleur van de zware huiden van de Mamuthone en het helderrood van de jasjes van de Issohadore, de grote koeienbellen van de een en de kleine belletjes van de ander … en dan het touw, “sa so’a”, dat is het lot waaraan wij altijd proberen te ontsnappen, maar dat ons vroeg of laat, wanneer we dit het minst verwachten, verrast. En we hoeven het niet te vrezen of uit de weg te gaan; het heeft ons goed in het oog, weet wie het ‘temidden van de mensenmassa’ moet treffen en mist nooit … net als een Issohadore wanneer die zijn lasso werpt …

Moeilijk om in een paar woorden de emoties weer te geven die je elk jaar op 16 en 17 januari in Barbagia kunt ervaren tijdens de rituelen die voorafgaan aan het carnaval. Er is maar één manier om de schoonheid ervan volledig op waarde te schatten en dat is door het mee te maken hier in Sardinië. En mijn uitnodiging is gemeend, want je kunt in eigen persoon alles beleven waarvoor ik zo mijn best doe om het onder woorden te brengen. En dit is nog lang niet het einde van het verhaal …

Auteur van de post en alle foto’s: Antonella Fancello

Vertaald door Nunzia Taaldiensten